بیان مسئله

قُل کُلّ یعمل عَلی شاکِلَتِه فَرَبُّکم أعلَمُ َبَمن هُو أهدی سَبیلا.بگو هرکس براساس خلق و خوی خود عمل می‌کند. پروردگارتان کسانی را که راهشان نیکوتر است، بهتر می‌شناسد. قرآن کریم در این آیه، عمل انسان را مبتنی برچیزی می‌داند که آن را شاکله می‌نامند. به عبارت دیگر، منشأ اعمال آدمی، شاکله اوست. با توجه به این نکته و مفهوم شخصیت در روان‌شناسی می‌توان به طور اجمال و بدون توجه به تعریف خاصی که از شخصیت ارایه شده است، شاکله را معادل مفهوم شخصیت در روان‌شناسی گرفت. شاکله به معنای خلق و خوی آمده و به این دلیل به خلق وخوی، شاکله گفته می‌شود که انسان را مقید می‌کند و نمی‌گذارد در آن‌چه می‌خواهد، آزاد باشد، بلکه او را وادار می‌سازد تا به مقتضای اخلاق رفتار کند(اکبری،1402).

در این آیات می‌توان یک پیام واحد را یافت. در قرآن کریم، رفتار دو گروه مؤمنان و کافران به اقتضای شاکله‌ای که دارند، به دو گونه‌ی مختلف تفسیر شده است و در نتیجه، به دو شیوه‌ی گوناگون در مقابل آن واکنش نشان می‌دهد. علامه طباطبایی در این‌باره چنین می‌فرماید: «گویی خدای تعالی بعد از آن‌که فرمود مؤمنین از کلام او شفا و رحمت استفاده نموده و ظالمین از آن محرومند و استفاده آن‌ها از قرآن باعث بیشتر شدن خسران آن‌ها می‌شود، کسی اعتراض کرده است که چرا خداوند میان بندگان خود فرق گذاشته است؟

اگر قرآن را برای هر دو گروه مایه رحمت و شفا قرار می‌داد، غرض رسالت بهتر حاصل می‌شد. پس در آیه فوق به رسول گرامی خود دستور می‌دهد که پاسخ ایشان را بدهد و به ایشان می‌فرماید به آن فرد بگوید:«کل یعمل علی شاکلته»، به این مفهوم که ما تفاوت قائل نشده‌ایم(لالانی و همکاران، 1391). این خود مردمند که اعمالشان برطبق شاکله و فعالیت‌های موجودشان صادر می‌شود. شاکله وجودی انسان را ادب او می‌سازد که همان شماکله وجودی در برزخ و قیامت همراه با او است. مال از بین می‌رود، اما شاکله وجودی انسان همواره با او خواهد بود. ممکن است، شاکله وجودی شخصی، انسان باشد و ممکن است گرگی درنده! البته با مرگ چشم برزخی انسان باز می‌شود و متوجه شاکله اصلی خویش می‌گردد. بر اساس نظر علامه طباطبایی در جلد سیزدهم تفسیر المیزان در ذیل آیه ۸۴ سورع اسراء (قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلَى شَاکِلَتِهِ) به نحو موجبه کلیه، همه انسان‌ها بنابر شاکله وجودی‌شان عمل می‌کنند. و منظور از شاکله در اینجا ناظر به شاکله خودساخته و شخصیت و همان ملکات است. بنابر این هرکس بخواهد اعمال خود را به درستی مشاهده و تفسیر کند باید ملکات و شخصیت درونی خود را مورد بررسی و مطالعه قرار دهد. در بعد بینشی، اسلام اساس تربیت خود را بر این پایه نهاده که تنها خدا ست و دیگر هیچ، ماسوی الله جلوات و تعینات وجودی حق تعالی هستند و این زیر بناى دعوت اسلام است که بنده را خالص بار مى‏آورد و عبودیت محض را نتیجه می‌دهد؛ و اینجاست که روشن می‌شود چقدر میان این سه مکتب فاصله است! این مسلک بود که بسیاری از بندگان صالح و علمای ربانى و اولیاء مقرب از مرد و زن تحویل جامعه داد و همین شرافت در تفاوت بین این سه مکتب کافى است(ایزدی،1395). از این رو بین شاکله وجودی انسان و عبودیت ارتباط مستقیم وجود دارد. همچنین در رابطه با شاکله وجودی می توان تفاسیر مختلفی را بیان کرد که به نحوه ی به ارتباط بین عبودیت وصل می شود. لذا در این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش هستیم که بین شاکله وجودی و عبودیت چه ارتباطی وجود دارد.

اهداف تحقیق

• شناسایی ارتباط بین شاکله وجودی و عبودیت
• تاثیر شاکله وجودی بر عبودیت انسان
• تاثیر مقام عبودیت بر شاکله وجودی انسان

فهرست مطالب

فهرست مطالب
فصل 1: کلیات تحقیق 2
بیان مسئله 3
سوالات تحقیق 4
اهداف تحقیق 5
فرضیات تحقیق 5
سابقه و ضرورت تحقیق 5
1-1- ساختار تحقیق 10
فصل 2: حقیقت شاکله 11
مقدمه 12
شاکله چیست 12
تقسیم بندی شاکله 16
حقیقیت شاکله از دیدگاه مفسران 19
دیدگاه جبري اشاعره شاکله 25
2-1-1- دیدگاه اختیاری شاکله 27
عوامل شکل گیری شاکله وجودی 29
عوامل بیرونی 29
عوامل درونی 31
عمل و رفتار 31
نیت 32
تعقل 33
تاثیر شاکله وجودی بر عبودیت انسان 33
فصل 3: حقیقت عبودیت 41
مقدمه 42
عبودیت چیست 42
عبودیت و عبادت 44
انواع عبودیت 46
مراتب عبودیت 47
تاثیر مقام عبودیت بر شاکله وجودی انسان 51
فصل 4: بحث و نتیجه گیری 56
مقدمه 57
بحث و نتیجه گیری 57
منابع و مآخذ 58
پيوست‌ها 61